“पर्पल हिबिस्कस”मा के छ?

 

नाइजेरियाली लेखिका चिमामाण्डा ङोजि अदिचीको “हाफ अफ अ यलो सन” पढेपछि उनको लेखाइ, कथावाचन, घटना निर्माण अनि अफ्रीकी दुःखका कुराहरूप्रति यसरी आकर्षित भएँ कि मैले काठमाण्डौबाट उनको अर्को किताब “पर्पल हिबिस्कस” तुरुन्त मगाएँ । सायद किताब प्राप्त भएको केही महिना कुरेर मात्र पल्टाएँ किनभने म यसलाई विशेष तरिकाले मनाउन चाहन्थेँ । मलाई लेखिकासँगै प्रेम भइसकेको थियो । मैले उनको जन्मदिन पत्ता लाएँ र फेसबुक, ट्वीटर, इन्स्टाग्रामतिर होहल्ला गर्दै लेखेँ । जस्तो कि मेरो फेसबुक स्ट्याटस यस्तो थियो -

“म आफ्नै बर्थडे नि वास्ता गर्दिनँ । बर्थडेको काम उही नागरिकता र राहदानीमा त हो भन्छु । तर अफ्रिकाकि एक कालीको जन्मदिन मनाउन लालायित छु। यिनी जन्मिएको त्यो दूर अफ्रिकामा १९७७ को सेप्टेम्बर १५ मा । यिनको दोस्रो किताब Half of a Yellow Sun पढेपछि म यिनीसँग प्रेममा परें। त्यसपछि मैले ५-७ महिनाअगाडि खोजीकन उनको पहिलो किताब Purple Hibiscus किनेँ र कुरेर बसेँ आजको दिन। उनैलाई बर्थडे विस् गर्दै यो किताब थालिंदैछ अब। 

उनलाई थाहा नपाए पनि अनि उनले नेपाली भाषा नबुझे पनि who cares? जन्मदिनको शुभकामना दिंदैछु चिमामाण्डा ङोजी अदिचीलाई ।

तपाईंको जन्मदिन पनि त कुनै कुनामा यसैगरी कुनै मूर्खले मनाइरहेको हुनसक्छ र तपाईंलाई थाहै नहुन सक्छ ।”

I am writing the summary with green tea.

यसैमा कसैले कमेन्ट गरेको थियो पढिसकेर यसको बारे लेख्न । आजको यो जमर्को त्यसैको लागि हो । पहिला त यतिका किताब दुई दिनमा सकिन्थ्यो । दशैँलगायतको व्यस्तताले ठ्याक्कै एक महिना लगाएर सकें ।

पर्पल हिबिस्कस एउटी केटीले वाचन गरेको कथा हो । उनको नाम काम्बिली हो । उनको परिवारमा पिता युजिन पत्रिकामा काम गर्छन् । आमा गृहिणी । दाइ जाजाको कुनै धार्मिक कार्यप्रतिको बर्खिलापबाट कथारम्भ गर्दै काम्बिली परिवारको, देशको, समाजको, धर्मको, राजनीतिको, संस्कृतिको अवस्था बताउन थाल्छिन् ।

आमा अर्को बच्चा पाउनेवाला छिन् यसै बखत नाइजेरियामा सैनिक कू भएको छ । यसको बारे चर्चा-परिचर्चा अबोध बालिका काम्बिलीसम्म आइपुग्छन् । आखिर गर्भपतन हुन्छ । 

सत्ताद्वारा मानिसहरू झुण्ड्याइएको दृश्य देख्न विवश छिन् काम्बिली । अर्को कुनै ठाउँमा एउटी महिलाले सैनिकलाई थुकेको र यसको बदलामा भारी पिटाइ भेटेको देख्छिन् । 

पिता महत्वाकांक्षी छन् । छोरीलाई अरु कसैले उछिनेको उनी रुचाउँदैनन् । छोराछोरी दुवैको लागि निश्चित कार्यतालिका तोकिदिएका छन् । काम्बिली एउटा परीक्षामा पछि परेको विषयमा उनलाई झपार्छन् । 

यो परिवार धार्मिक रूपले क्रिश्चियन हो । तर उनीहरूका हजुरबा परम्परागत छन् । यसलाई “पागान” भनिएको छ । युजिनको धारणामा पागन अस्वीकार्य धर्म वा संस्कृति हो । उनी बच्चाहरूलाई हजुरबाकोमा बस्न, खान निषेध गर्छन् । यद्यपि भेट्न जाने अनुमति दिन्छन् पन्ध्र मिनेटको समय तोकिदिएर । एकदमै कट्टर प्रवृत्तिका छन् युजिन । 

युजिनकी बहिनि इफेओमा केही टाढा बस्छिन् । एक दिन उनी आउँछिन् । गफहरूका क्रममा उनी पनि काम्बिलीकी आमालाई “मेरी स्वास्नी” भनी सम्बोधन गर्छिन् । काम्बिलीलाई अचम्म लागे तापनि प्रचलनअनुसार विवाहित नारी एक पुरुषकी मात्र नभई घरभरिकै स्वास्नी मानिने संस्कृति त्यहाँ हुन्छ । धनी पुरुषले काम्बिलीकै उमेरका केटीहरू पनि सहजै विवाह गर्दछन् । 

युजिनले बच्चाहरूलाई फुपूसँग डुल्न अनुमति दिन्छन् । उनीहरू हजुरबाकोमा समेत पुग्दछन् । 

एउटा विशेष पर्व आउने बेला भएको छ । व्रत राख्नुपर्ने हो । तर यसैबेला काम्बिलीलाई रजस्वाला भइदिन्छ । युजिन यसै घटनाबाट विक्षिप्त भएर रिस पोख्दछन् जाजामाथि । चर्चमा काम्बिलीलाई आफ्ना पापहरूको प्रायश्चित गर्न लगाइन्छ । उनी सम्झी सम्झी अनेक पापहरूमा क्षमा माग्दछिन् जुन कतिपय त पापजस्तै लाग्दैनन् पनि । 

देशमा विभिन्न वस्तुहरूको चरम अभाव हुन थालेको छ । इन्धन अभाव सर्वत्र भएकोले वयस्कहरू चिन्तित छन् । 

आओक्पे भन्ने पवित्र ठाउँ छ जसलाई कट्टर क्रिश्चियनहरूले स्वीकारेका छैनन् तर विषयवस्तु बुझ्दा यो पनि क्रिश्चियन धर्मस्थल नै हो (मेरो पठनमा यस्तो लाग्यो) । काम्बिली र जाजा त्यता जाने भनेर फुपूकोमा पुग्छन् । फुपूको घरमा आफ्नो घरजस्तो अनुशासन छैन । त्यहाँ गरिबी छ । पाइखानामा पानीधरि हुँदैन । तर फुपूका बच्चाहरू ओबायरा र एमाका यसैमा रमाएका छन् । उनीहरू काम्बिलीलाई मन पर्दैनन् किनभने धनी मानेर जे कुरामा पनि जिस्क्याइदिन्छन् । संगीत, खानेकुरा, गफ, स्वतन्त्रता हरेक कुराहरूमा काम्बिली अलग्गिएको महसुस गर्दछिन् । एमाकाका साथीहरूसँग पनि घुलमिल हुन सक्दिनन् । 

फुपूको बस्दा पनि खाना र बिजुलीका अभावमा मानिसहरू आन्दोलित भएको दृश्यहरू देख्न पाइन्छ । हजुरबा न्नुक्वु बिरामी भएकोले त्यहीँ ल्याइन्छ । चिकित्सकहरू आन्दोलनमा, प्रयोगशालाहरू आन्दोलनमा भएकोले  उपचारमा समस्या आउँछ । न्नुक्वुले कछुवाको खोल किन चर्किएको हुन्छ भन्ने लोककथा सुनाउँछन् । अलि बिसेक भएका छन् न्नुक्वु । एकजना पूजारी अमादीसँग परिचय हुन्छ काम्बिलीको । अञ्जानमै अलिअलि आकर्षित भएकी छिन् उनी । न्नुक्वु मिसनरी बनेका अमादीसँग अलिक गुनासो गर्दछन् । 

एक दिन अकस्मात् न्नुक्वुको देहान्त हुन्छ । युजिन आएर मृत्युको शोकभन्दा पनि अन्तिममा पूजारी बोलाएर धार्मिक कर्मद्वारा पिताको पाप मोक्ष नगरिएकोमा चिन्ता व्यक्त गर्दछन् । यहाँका केही अनुच्छेदहरूमा धर्मान्धता र दमनका कुराहरू उठान गरिएका छन् । यस क्रममा न्नुक्वु र काम्बिलीहरू एकै छानामुनि न्सुस्कामा भएको कुरामा पनि युजिन चिन्तित छन् । यस पापको प्रायश्चितताका लागि काम्बिलीलाई बाथटबमा राखेर पैतालालाई तातो पानीले पोलिन्छ । काम्बिलीहरू आफ्नो घर फर्कन्छन् । यस क्रममा केही सरकारी हत्याहरू भएका छन् । वातावरण भयग्रस्त छ देशको । एमाकाले न्नुक्वुको तस्वीर उतारेकी थिइन् जुन काम्बिलीले लुकाएर लगेकी छिन् । तर कसो कसो युजिनले देखेर नराम्रोसँग उनलाई पिट्दछन् र अस्पत्ताल पुऱ्याउनुपर्ने हुन्छ । यहाँनेर युजिनको क्रूरताको जसरी चित्रण गरिएको छ पढ्दा यस्तो लाग्छ कि काम्बिलीकै आँखामा पनि उनलाई विवशतावश गरेको देखाइएको छ । दोषी चित्रण गरिएको छैन । 

इफेओमाका साथीहरू अमेरिका जाने कुरा गर्दछन् । इफेओमा विश्वविद्यालयकी अध्यापिका हुन् । सरकार र व्यवस्थाप्रति जम्मै आक्रोशित छन् । न्सुस्कामा फेरि काम्बिलीले अमादिलाई भेट्ने अवसर पाउँछिन् । उनी पुलकित छिन् उसको उपस्थितिले । तर अमादि प्रेम गर्न असमर्थ पूजारी हुन् । उनी पनि जर्मनीतिर पलायन हुने तरखरमा छन् । यसै बेला एक दिन बिना कारण इफेओमाको घरमा खानतलासी लिइन्छ । विद्यार्थी आन्दोलन उकासेको मिथ्या आरोप लगाइन्छ, धम्क्याइन्छ । 

विश्वविद्यालयको प्राध्यापकको छोराले पिताले बनाएको प्रश्नपत्र बिक्री गरेको प्रसङ्गमा इफेओमा र उनका साथीहरू प्रणाली कमजोर भएर आर्थिक दुरावस्था भएपछि बालबालिकाले सानो सानो खुसीका लागि पैसो जुटाउने मेहनत गरेको भनी व्याख्या गर्दछन् । काम्बिलीकी आमासमेत न्सुस्का आएकी हुन् तर इफेओमाले जति सम्झाए पनि आफ्नै घर फर्कने जिद्दी गर्दछिन् । पतिको दोष देख्दिनन् । बरु युजिनले विभिन्न बालबालिकालाई सघाएको, पितृसत्तात्मक जिम्मेवारीहरू सहज बहन गरेको र यी परम्पराहरू अनिवार्य कर्म नै भएको खालको धारणा राख्दछिन् । यहाँ महिलामाथिको दमन अभिशाप नभएर सामान्य व्यवहारकै सिलसिला भएको बुझ्न सकिन्छ । 

The writer.

यी सब कुरा जाजाको प्रतिरोधअगाडिका भए । फेरि कथावाचन सुरुवाततिर लगिएको छ । यसपश्चात् इफेओमाको जागीर खुस्किन्छ । अमादि जर्मनीतिर जानेवाला छ छिटै । जाजा र काम्बिली एक चोटि न्सुस्का पुग्दछन् । ओबायरा, जाजा र एमाकाका विचारहरूमा चलिरहेका प्रचलनप्रति वितृष्णा व्यक्त गरिएको छ । 

आओक्पे जान्छन् उनीहरू सबै जना । काम्बिलीले आफ्नो प्रेम व्यक्त त गर्छिन् तर अमादिले सुभाषित तरिकाले नकारिदिन्छन् । इफेओमाले अमेरिकाको प्रवेशाज्ञा पाउँछिन् । तर यो खुसियाली मनाउँदै गर्दा अकस्मात् युजिन मरेको खबर आउँछ । सरकारले हत्या गरेको हो कि भनी शङ्का त गरिन्छ तर पछि खुल्छ उनकै पत्नीले विष प्रयोग गरी गरी मारेकी हुन्छिन् । तर पति हत्याको अभियोग प्रष्ट मानिँदैन, पत्याइँदैन, उनलाई कुनै सजाय दिइँदैन । 

यस्तैमा जाजा खै किन हो जेल परेको छ (यहाँ अलि प्रष्ट छैन कारण) । उसलाई भेट्न तारन्तार जान्छन् आमाछोरी  र यस क्रममा सानो सानो कुराका लागि झ्यालखाना र अदालतका मानिसहरूलाई घूस दिनुपरेका कुराहरू छन् । 

इफेओमाका र अमादिका विभिन्न पत्राचारहरू काम्बिलीले सम्झँदै जाजा छुट्ने करिब निश्चित भएको दृश्यमा कथा सकिन्छ । 

उनको पहिलो यस किताबमार्फत् चिमामाण्डाले उपनिवेशपछिको नाइजेरियाको राजनैतिक परिवर्तन, एकै धर्मका दुई पक्षहरू, घरेलु हिंसा, पितृसत्तात्मक दमन र यसलाई स्वीकारिएको अवस्था, ततकालीन पारिवारिक संस्कारहरू आदि प्रस्तुत गरेकी छिन् । शीर्षकमा भनिएको वैजनी रङको हिबिस्कस बेलाबखत आउँछ । यसप्रति पात्रहरूको आकर्षण, यसलाई उमार्ने-सार्ने प्रयत्न आदि एक खालको बिम्बजस्तो प्रतीत हुन्छ । उपन्यासको टुङ्ग्याउनी पलायनभन्दा सङ्घर्ष गर्न रुचाएको देखाएकोले आशावादीता मान्न सकिन्छ । 

यो विभिन्न पुरस्कारहरू जितेको र विभिन्न सूचीमा परेको, एकदम सरल र सरस भाषाशैली भएको, यथार्थवादी कथावाचन भएको किताब हो । मेरो आफ्नो पठनका दृष्टिले पर्पल हिबिस्कसको साराँशलाई यहाँ उल्लेख गरेँ । आम पाठकहरूलाई पनि पढ्न सिफारिस गरेँ ।